De Nederlandse man zal niet alleen zijn superioriteitsgevoel op het gebied van gender onder de loep moeten nemen, maar ook eens over de grens moeten kijken, schrijft Ruby Sanders in NRC.
Foto: De Puerto Ricaanse artiest Bad Bunny in New York. Fotograaf: Evan Agostini/AP
En tijd lang hing op mijn prikbord een uitgeknipte foto van Ron Boszhard verkleed als Ratko Mladic, voor de imaginaire fotoserie Star 4 a Day. Een grap van Lucky TV voor zijn rubriek in de Varagids. Het waren Lucky’s hoogtijdagen, de Hollandse lulligheid domineerde, en Boszhard was hier het ideale slachtoffer van. Ik vond het toentertijd (2011) erg grappig, Ron zelf minder.
En hoewel dat beeld van de lullige, maar onschuldige Nederlandse man zeker niet verdween, brokkelt de onschuld die om hem heen hangt (heel) langzaam af. Niet gek dus dat Ebele Wybenga in een essay in NRC (23/4) de vraag stelde waar de Nederlandse man bruikbare rolmodellen moet zoeken.
Zoals vaker werd de discussie al snel een taalspelletje: nee, de kaars was er niet ín maar tússen geplaatst; nee, de omstanders hadden niet om de vrouw maar om die doldwaze ouwe Derksen gelachen. Over onderliggende patronen die dergelijk gedrag normaliseren, werd weinig gesproken. Want misbruikers (en misdadigers): dat zijn de ánderen.
De ‘nieuwe man’
Wybenga vraagt dus terecht: hoe verder, nu de „oude catalogus mannelijke rolmodellen” niet meer voldoet? Hij schetst aan de hand van de Britse kunstenaar Grayson Perry hoe de ‘nieuwe man’ eruit moet zien (een zorgzame, aanwezige vader is het ideaal), maar noemt daarbij slechts een onaantrekkelijke cliché als voorbeeld: de Zweedse zorgpapa, waar hij zelf direct vraagtekens bij plaatst.
Het is niet alleen beperkend om de ‘nieuwe man’ per definitie als vader te zien (net zoals een goede vrouw niet per se moeder is), maar dit is ook opnieuw een wit, Noord-Europees rolmodel. Wybenga noemt wel twee zwarte voorbeelden, maar die „heiligen” (Obama en Mandela) zijn onbereikbaar, zegt hij; „hun voetsporen een paadje naar een minderwaardigheidscomplex”. Zo is een niet-wit rolmodel gemakkelijk afgeserveerd (of we Obama een heilige moeten noemen is een andere discussie). Wat Wybenga niet doet is serieus kijken naar andere regio’s dan Europa en Noord-Amerika.
Daar zijn namelijk wel degelijk bruikbare rolmodellen te vinden. Zoals in Latijns-Amerika, waar ‘de man’ al veel langer problematisch is en de discussie daarover ook al veel langer speelt.
Giftige mannelijkheid
De regio staat, zeker in de ogen van de Nederlandse media en cultuur, bij uitstek bekend om zijn ‘giftige mannelijkheid’, en de bijbehorende stereotypes zijn hardnekkiger dan grensoverschrijdend gedrag onder Talpa-medewerkers. De ‘latino’ komt hier louter in drie archetypen: de vrouwenverslinder, de drugscrimineel en de ‘foute’ politicus (in het ergste geval: de militaire dictator).
Ja, deze (laatste twee) archetypen zijn helaas op de werkelijkheid gebaseerd. Belangrijk is om te beseffen dat zij niet zelden door westers beleid in het zadel werden geholpen, bijvoorbeeld via de talloze (militaire) staatsgrepen die de Verenigde Staten in de vorige eeuw ondersteunden of orkestreerden. Alles wat riekte naar socialisme werd de kop in gedrukt, ‘goede mannen’ verdwenen achter slot en grendel. Sociaal-democratische regeringen zoals die van Jacobo Árbenz Guzmán in Guatemala werden al vanaf begin jaren vijftig middels staatsgrepen ontbonden. Politici als Salvador Allende en kritische muzikanten als Victor Jara (beiden Chileens) werden (met hulp van de VS) uit de weg geruimd. Zo ging dat door tot ver in de Koude Oorlog.
Juist door deze bloederige geschiedenis en de dominantie van de ‘foute man’, is de zoektocht naar een alternatief springlevend. De vraag wat er overblijft als ‘mannelijkheid’ gekaapt is door geweld, (machts)misbruik en wanbestuur speelt een grote rol in cinema, muziek en politiek op het continent. Cineasten wijden er prachtige films aan, zoals de Uruguayaanse regisseurs Juan Pablo Rebella en Pablo Stoll (25 Watts, Whisky), en de Guatemalteekse Jayro Bustamante (Temblores, La Llorona). De ‘problematische mannelijkheid’ koppelen zij als vanzelfsprekend aan racisme, koloniale geschiedenis en homohaat.
Wit superioriteitsdenken
Ook muzikanten bevragen de rol van de man. Zo onderzoekt frontman René Pérez Joglar van reggaetonformatie Calle 13 al jaren waar giftige mannelijkheid kruist met wit superioriteitsdenken en de geschiedenis van Latijns-Amerika, júist in een genre dat bekend staat als vrouwonvriendelijk. De nieuwe generatie speelt met genderverhoudingen: zo laat de Puerto Ricaan Bad Bunny, de meest gestreamde artiest van 2021, in zijn video Caro omringd door roze meubels zijn nagels lakken om vervolgens te veranderen in een jonge vrouw.
Vorige maand trad Gabriel Boric aan als jongste president van Chili ooit, met een ecologische en „feministische regering”. Eerder nam de tot cultheld verheven José Mujica, oud-president van Uruguay, bewust afstand van alle traditionele (mannelijke) statussymbolen: hoog salaris, dure auto, presidentieel paleis.
Helaas hoor je hier niemand over deze ‘andere latino’, de geëngageerde kunstenaar, sociale bestuurder of natuurbeschermer. Omdat het niet past in ons beeld van de Nederlandse man als anti-macho, op zijn best het toonbeeld van egalitarisme en op zijn slechtst een lomperik die stuntelt met vrouwen. Een die zijn best doet op ‘papadag’ maar simpelweg nooit voldoende kwalitéit in een vrouwelijke politicus zag om haar naar het hoogste ambt te stemmen. Een gênant record, waarmee Nederland intussen een uitzondering vormt tussen onder meer Chili, Argentinië, Bolivia, Brazilië, Costa Rica, Honduras, Nicaragua en Haïti. Nee, hier worden de vicepremier en burgemeester van de hoofdstad continu geïntimideerd, uitgescholden voor heks of hoer, thuis opgewacht en door het slijk gehaald door onze grootste kranten en best bekeken televisieprogramma’s.
We mogen de problemen op het continent, zoals het nog altijd dramatische geweld tegen vrouwen, niet geringschatten. Sterker: het is meer dan terecht dat de groeiende aandacht voor femicide vanuit Latijns-Amerika ook ons land bereikt. Maar het zou de Nederlandse man, als die oprecht geïnteresseerd is in bruikbare rolmodellen, goed doen de blik eens over de oceaan te richten.
Ruby Sanders is journalist en studeerde Latijns-Amerikaanse studies en filmwetenschappen. Ze is oprichter van Latijns-Amerika magazine conSentido.
Dit opiniestuk verscheen in mei 2022 in NRC.