In de derde aflevering van Zomergasten hield Latijns-Amerikacorrespondent Nina Jurna een pleidooi voor vergeten geschiedenissen. Hoewel niet alle fragmenten evenzeer bijdroegen aan dit doel, sloeg haar enthousiasme over en werd het een mooie thema-avond over een continent dat meer aandacht verdient, zag Ruby Sanders.
Illustratie: Bram Dirven
Tegen het einde van de derde Zomergasten ziet presentator Janine Abbring plotseling het licht, tijdens een fragment over de afgelopen carnavalsviering in Rio de Janeiro. Terwijl we kijken naar de winnende optocht, die de bloederige en verzwegen geschiedenissen van Brazilië verbeeldt, ziet Abbring plots de parallellen met het gesprek met Nina Jurna tot dat moment. Het ophelderen van het verleden, verzwegen geschiedenissen, een ode aan zwarte helden uit de historie van Latijns-Amerika: hier kwam alles samen. Het was meteen ook een inhaalslag: tijdens het gesprek had Abbring tot dan toe vooral instemmend geknikt, gehakkeld met haar Portugese uitspraak, verbaasd gereageerd dat we de oorspronkelijke bewoners van Latijns-Amerika geen ‘indianen’ meer noemen, en met veel ‘O’, ‘Nee!’ en ‘Dat meen je niet!’ het verhaal van Jurna’s zoektocht naar haar persoonlijke geschiedenis aangehoord.
Het verhaal van Jurna’s zoektocht is inderdaad behoorlijk spectaculair: ze groeide op bij haar adoptieouders (‘hippies’ die voor de natuur naar het platteland waren getrokken waardoor Nina als enige meisje van kleur opgroeide in het Overijsselse Paasloo) en vond als twintiger haar biologische – Surinaamse, in Nederland wonende – moeder, trok meermaals naar Suriname om daar uiteindelijk elf jaar te wonen, genoot daar van een ‘bonusfamilie’, Louis Doedel bleek een oudoom, en was 25 jaar bezig ook haar biologische váder op te sporen, over wie uiteindelijk pas anderhalf jaar geleden uitsluitsel kwam: het bleek een christelijke Palestijn, die voor studie naar Nederland was gekomen en hier nog altijd woont. Volgend jaar reist Jurna met haar kinderen, haar nieuwe vader en zijn vrouw naar Ramallah en Jeruzalem waar opnieuw een bonusfamilie op haar schijnt te wachten.
Het persoonlijke verhaal markeert ook een omslagpunt in de avond: vóór dat moment was Jurna vooral de gedegen journalist, die met niet direct aan elkaar te linken fragmenten enkele pijlers uit het Latijns-Amerikaanse (overwegend Braziliaanse) heden en verleden wilde aanstippen. Tijdens het uitgebreide verslag over haar familiegeschiedenis blijkt pas echt de grondigheid, de hang naar volledigheid en naar kennis die Jurna kenmerkt. Maar ook blijkt hoe ze met persoonlijke verhalen een groter verhaal kan vertellen; hoe één persoon, één familielijn een hele geschiedenis in zich kan dragen. En hoe dat geldt voor zovele Latijns-Amerikanen.
Vergeten verhalen
Hoe belangrijk het is om de vergeten verhalen te kennen en blijven vertellen, hoe belangrijk het is een andere kant van het bekende beeld te laten zien, de menselijke kant te tonen, voorbij het harde nieuws: Jurna’s streven is nobel, nodig ook in deze tijden. Maar haar selectie fragmenten sluit (vooral in de eerste helft) niet per se aan bij dat doel. De fragmenten gaan veelal toch over ‘grote namen’ en bekende verhalen uit het continent: Nobelprijswinnaar Gabriel García Márquez en bossanova-legende João Gilberto kent de gemiddelde Nederlander (zeker de gemiddelde Zomergasten-kijker) wel.
En ook Fidel Castro, Bolsonaro en de crisis in Venezuela tonen niet direct een zoeklicht op ‘vergeten verhalen’. De sensatietelevisie van politie-invallen in favela’s: tekenend, maar weinig verrassend. García Márquez terug in zijn geboortestreek in Colombia: heerlijk innemend, maar niets nieuws onder de Latijns-Amerikaanse zon. Waar zijn de vele schrijvers van nú uit Latijns-Amerika? Waarom geen hedendaagse favela-funkartiest (waar Jurna wel over heeft geschreven) in plaats van de – hoe geweldig zijn muziek ook is – toch wat belegen Gilberto? Jurna blijkt boven alles een journalist in hart en nieren, die houdt van tot in de puntjes uitgezochte informatie. Een valkuil is misschien dat die hang naar compleetheid haar belet iets over te slaan.
De indrukwekkende fragmenten uit de Chileense documentaire Nostalgia de la Luz en uit de docuserie Black in Latin America, waarin de weinig vertelde geschiedenis van Haïti (het eerste onafhankelijke Latijns-Amerikaanse land, en het enige waar de witte kolonisator verslagen werd door de zwarte bevolking) aan bod komt, voegen echt iets toe aan het betoog van Jurna: dat elk verhaal een andere kant heeft, dat je landen met een andere blik kunt bekijken, dat er achter de bekende beelden van Latijns-Amerika duizenden ándere, hoopvolle, menselijke verhalen liggen.
Caipirinha
‘Ga weg, treurigheid,’ zingt de dochter van João Gilberto in het allerlaatste fragment dat Jurna heeft uitgekozen. Of dat ook een wens is voor het Brazilië van nu, laat ze in het midden. Na een avond over het invullen van lege bladzijdes, en hoe dat in haar werk maar ook haar eigen leven een rode draad is geweest, fantaseert Jurna alvast over haar pensioen, een eiland in de Cariben, een caipirinha in de hand. Het is haar van harte gegund – maar eerst zijn er nog veel verhalen te vertellen.
Dit artikel verscheen in augustus 2019 op Hardhoofd.com.